|
|
кунелге урын тапмау, сузсез тору, куз аллары караигылану, ж;ир йоту, боз кузгалу, колак торгызу, келне кукке очыру, естене басу, бер авыз суз сейлешмеу, кире кагу, баш ейлену, аяк басарлык урын булмау, суз ябышмау, куз алдыннан китмеу, мегез чыгару, кулга алу, тырнагына электеру, ^епне ялгау, аяктан егу, тел ачылу, пычаксыз сую, йегене ычкыну, кул биру, куиел кутерелеп киту.
Фразеологик тезмелерде компонетлар арасында бейленеш тагын да йомшаграк, шуна куре алар ирекле сузтезмелерге бик якын торалар. Бер суз - туры, икенчесе кучерелме мегънеде киле. Шуна куре бетеннен мегънесе елешлернен мегънелерене шактый бейленген була. Фразеологик беремлеклерге без тубендегелерне керттек: куз ташлау, якты чырай, башлы малай, темсез суз, таш йерекле, йокы курмеу, караш ташлау, яшеу теме, емет чаткысы, куз салу, карангы чырайлы, тормыш ^еплере, сузнен ^еп очы, ашаунын теме, ж;ан дуслар hем башкалар.
Без Г. Ахун^анов классификациясе буенча тагын дуртенче тер фразеологизмнарны да аерып чыгардык. Болар - ейтем белен мекаль арасында тора торган арадаш терлер - алар мекаль де, ейтем де булып йери алулары белен узенчелекле. Мондый тер фразеологизмнарга без тубендегелерне керттек: баскан ^ирден ут чыгару; биш тиен куян, ун тиен зыян; ата-улны, ана-кызны белмес; башын керсе, аягын кермеген; дурт аяклы ат та сертене; дурт ягым кыйбла; типсе тимер езерлек; бер утыру -бер гомер; ал да гел; ай курде - кояш алды; ике тиен бер акча.Элбетте, есерде фразеологизмнар шактый. Аларны терлече теркемлерге булыр иде, ченки алда ейтелеп утелгенче, аларны классификациялеуде бердем карашлар юк. Без моны максат итеп те куймадык, бары тик кулланылган фразеологик ейтелмелернен кулланылыш узенчелеклерен, аларнын идея-эчтелекне ачудагы ролен курсетуге кубрек басым ясадык.
Шул ревешче, Мехеммет Меhдиевнен "Фронтовиклар" есеренде халкыбызнын шул чордагы теле, hерхелде, фразеологиясе кин чагылыш тапкан. Эдип есерде матур эчтелекле, образлы суретлеу чараларын бик мул кулланган. Образлы суретлеу чараларын мул кулланып, язучы геройлар сейлемен hем аларнын хис-кичерешлерен бируде уз максатына ирешкен. Эгер де без бу тел бизеклерен тешереп калдырсак, геройларнын кунел деньяларын, эчке кичерешлерен, аларга гына хас булган сыйфатларны куз алдына китере алмас идек.
Литература
1. Виноградов В. В. Стилистика. Поэтика Художественной речи // Поэтика.- М.: Наука, 2009.
2. М^диев М.С. Эдебият hем чынбарлык: ХХ йез татар едебияты тарихына яца материаллар.- Казан: Татар.кит. нешр., 2013-304 б.
3. Меhдиев М.С. Фронтовиклар: Роман. Икенче басма. - Казан: Татар кит. нешр., 2011.-349.
4. Исенбет Н. Татар теленец фразеологик CYЗлеге. Ике томда. - Казан: Татар. кит.нешр., 2011.
227
|
